Aandoeningen van de oogleden en hoornvlies
Meibomklier dysfunctie, Ocular surface syndrome en Blefaritis (ooglidrand ontsteking)
De combinatie van Meibomklier dysfunctie en droge ogen, in het Engels doeltreffend verwoord in de term ocular surface syndrome, komt veelvuldig voor. Als men aanleg heeft tot Meibomklier dysfunctie dan kan dit tot blefaritis (ontsteking van de ooglidranden) leiden.
Oorzaak
Blefaritis (ontsteking van de ooglidranden) ontstaat door chronische irritatie van niet goed functionerende klieren van Meibom in de oogleden. Dit noemen we ook wel Meibomklier dysfunctie. De klieren van Meibom bevinden zich in de ooglidranden en zijn vergelijkbaar met de talgklieren die veelvuldig te vinden zijn op sommige plaatsen van ons lichaam zoals borst, rug en gezicht.
Klachten
De klieren van Meibom horen een mooi olielaagje te maken dat een onderdeel is van een gezonde traanfilm. In plaats van een mooi olielaagje maken zij een veel dikkere substantie dat lijkt op lijm/ tandpasta/ plak. Vaak hebben mensen hier nog niet zoveel last van behalve misschien een instabiele traanfilm die snel verdampt doordat de olielaag niet mooi aangelegd wordt waardoor je symptomen van droge ogen ervaart zoals korreltjes gevoel, gevoelige ogen, jeuk, tranen en vermoeidheid. Om 8 uur ‘s avonds naar bed willen omdat je je ogen niet meer kunt openhouden van de ellende is een bekend verschijnsel hiervan en een typisch verschijnsel van ocular surface syndrome zoals eerder hierboven beschreven.
Als je last hebt van Meibomklier dysfunctie dan ben je gevoeliger om een ontsteking van je ooglidranden te ontwikkelen. De geproduceerde lijm/ tandpasta laag is een voedingsbodem voor de lichaamseigen bacteriën en voor bacteriën die normaal gesproken niet voorkomen op het lichaam. Beide soorten bacteriën gaan letterlijk feestvieren in de gemaakte plak tussen de wimpers. Dit kan op een gegeven moment zo erg worden dat er een ontsteking van de oogranden (blefaritis) of een verstopping van een Meibomklier (chalazion/ hordeolum) ontstaat.
Zie voor meer informatie het droge ogen filmpje op YouTube channel Zita Boonman.
Behandeling
De combinatie van Meibomklier dysfunctie en droge ogen gaat heel vaak samen. De combinatie wordt in het Engels aangeduid als Ocular Surface syndrome. Helaas is het een chronische aandoening waar veel mensen aanleg voor hebben in meer of mindere mate zeker naarmate de leeftijd stijgt. Je kunt de oorzaak van de aandoening (Meibomklier dysfunctie) niet wegtoveren maar je kunt de symptomen wel aanpakken met chronisch onderhoud en behandelen waardoor de klachten verminderen en het comfort van de ogen verbetert.
Ooglidhygiëne, eventueel in combinatie met (voor een korte tijd) antibioticazalf, is de remedie tegen Meibomklier dysfunctie en blefaritis. Door ooglidhygiëne dagelijks toe te passen zal de ontsteking van de ooglidranden verminderen en zullen de klachten minder worden. Dit betekent niet dat u volledig kunt stoppen met de ooglidhygiëne. Aangezien blefaritis bijna altijd een tijdelijke verergering is van de al aanwezige chronische Meibomklier dysfunctie zult u het onderhoud moeten voortzetten om veelvuldige exacerbaties te voorkomen in de toekomst.
Stappenplan ooglidhygiëne
Warmte: opwarmen van de Meibomklieren met warmte kompressen
Door de klieren van Meibom op te warmen met warmte kompressen wordt de geproduceerde verdikte talg in de klieren zachter en is daardoor makkelijker te verwijderen middels milde ooglidrand massage. Opwarmen kan op veel manieren. Bijvoorbeeld door gebruik te maken van washandjes of kamille theezakjes gedipt in warm water. Nadeel hiervan is dat het snel afkoelt. Door gebruik te maken van een warmtemasker die opgewarmd kan worden in een magnetron of oven heb je veel langer plezier van de warmte op de oogleden zonder geklieder van water. Let op: het warmtemasker altijd eerst testen op de onderarm voor het gebruikt kan worden op de oogleden aangezien het warmtemasker erg heet kan zijn direct uit de magnetron/ oven. In heftige tijden is tweemaal daags warmte kompressen toepassen nodig. Als het beter gaat kan er afgebouwd worden met warmte kompressen gebruiken tot er een juiste onderhoudsfrequentie is gevonden die de klachten goed genoeg doen verminderen. Gezien het chronische en grillige karakter van de aandoening zijn er tijden dat er weinig onderhoud nodig is en tijden waarbij het veel slechter gaat en er veel maatregelingen nodig zijn. Tip: in plaats van een warmtemasker gebruiken, kan opgewarmde gekookte rijst in een plastic zakje met hieromheen een dunne theedoek ook uitkomst bieden als warmtekompres.
Zie voor meer informatie het oogmasker filmpje op YouTube channel Zita Boonman.
Massage van de oogleden
Nu dat de talg in de Meibom klieren zachter is geworden door de warmte kompressen kan middels lichte massage van de ooglidranden de talg makkelijk verwijderd worden uit de klieren door gebruik te maken van vingertoppen of een wattenstokje. Druk een wattenstokje tegen de onderkant van het onderooglid en rol, met een lichte tot matige druk op het ooglid, het wattenstokje naar boven tot de ooglidrand. Herhaal dit over de hele breedte van het onderooglid. Voor het bovenooglid begint u met het wattenstokje aan de bovenkant van het bovenooglid en drukt u met het wattenstaafje en met lichte tot matige druk het bovenooglid naar beneden. Dit herhaalt u over de hele breedte van het bovenooglid.
Schoonmaken van de ooglidranden en wimpers
Na massage van de oogleden kan de vrijgekomen zachtere talg, plak en schilfers tussen de wimpers en op de ooglidranden schoon gemaakt worden met een vochtig wattenschijfje of puntje van een washandje. Gebruik hiervoor lauwwarm water, een mengsel van lauwwarm water met babyshampoo of kant en klare reinigingslotion zoals Blephasol. Er zijn ook kant en klare schoonmaakdoekjes (Blephaclean) in omloop. Blephasol reinigingslotion en Blephaclean schoonmaakdoekjes is verkrijbaar bij de apotheek zonder doktersrecept. Met het vochtige wattenschijfje, washandpuntje of schoonmaakdoekje worden zacht heen en weer gaande bewegingen gemaakt langs beide ooglidranden bij de implant van de wimperhaartjes. Hiermee wordt de meeste viezigheid weggehaald. Mocht het nodig zijn dan kan hierna met een droog wattenstokje of gaasje overgebleven korstjes/ schilfers verwijderd worden.
Zalven van de ooglidranden met antibioticazalf en/ of druppelen van de ogen met kunsttranen
Eventueel is het nodig naast de ooglidhygiëne kortdurend een antibioticazalf te gebruiken. Dit wordt gedaan in periodes van heftige Meibom klier dysfunctie waarbij er tevens sprake is van ernstige ooglidrand ontsteking en dit niet voldoende afgeremd kan worden met alleen ooglidhygiëne. De zalf wordt dun aangebracht op de ooglidranden nadat de ooglidranden zijn gepoetst (stap 3 van het schoonmaakritueel). Er kan hierdoor wat zalf in de ogen komen. Dat kan geen kwaad. Hooguit is er kortdurend iets wazig zicht. Blefaritis en/ of Meibomklier dysfunctie komt veel samen voor met droge ogen. Vandaar dat er vaak kunsttranen worden voorgeschreven naast het ooglidhygiëne advies. In heel ernstige gevallen van blefaritis wordt er soms antibiotica in tabletvorm voorgeschreven door de oogarts.
Droge ogen syndroom
Oorzaak
Veel mensen hebben tegenwoordig last van klachten die thuishoren bij het droge ogen syndroom. Door het veelvuldig gebruik van beeldschermen in combinatie met daardoor te weinig knipperen is dit de laatste jaren toegenomen. Er hoeft dan niet eens iets mis te zijn met de aanmaak of de kwaliteit van de traanfilm. Als dit wel het geval is in combinatie met de huidige manier van werken en leven dan kunnen mensen extra veel last krijgen van droge ogen klachten.
De aanmaak van de hoeveelheid tranen en/ of de kwaliteit van de traanfilm bepaalt in hoge mate het klachtenpatroon bij droge ogen. De traanfilm is een vloeibare laag die het gehele oogoppervlak omhult. De traanfilm bestaat uit drie bestanddelen:
- De olielaag is de buitenste laag van de traanfilm gemaakt door de klieren van Meibom. De olielaag zorgt ervoor dat de traanfilm niet te snel verdampt.
- De waterlaag is de middelste laag van de traanfilm. Dit wordt gemaakt door de traanklier. Het waterige laagje zorgt voor het schoonhouden van het oogoppervlak.
- De slijmlaag is de binnenste laag van de traanfilm en wordt gemaakt door de slijmbekercellen in het bind- en slijmvlies. Deze laag zorgt ervoor dat de traanfilm zich goed en gelijkmatig aanhecht aan het oogoppervlak.
Als er iets mis is met de aanmaak of opbouw van een van deze lagen van de traanfilm dan krijgt men last van droge ogen. Leeftijd speelt hierbij een belangrijke rol. Hoe ouder men is hoe vaker men last heeft van droge ogen doordat een van bovenstaande laagjes in de traanfilm niet goed meer aangemaakt wordt. Hormonale veranderingen hebben ook invloed op de traanfilmkwaliteit. Meibomklier dysfunctie en blefaritis zoals eerder beschreven beïnvloeden de aanmaak van de traanfilm negatief waardoor de kwaliteit slecht is. Auto-immuunziektes zoals reumatische aandoeningen en de ziekte van Sjögren hebben directe negatieve invloed op de aanmaak van tranen. Een onregelmatig oogoppervlak zoals het geval is bij bepaalde aandoeningen van het bind- en hoornvlies zorgt ervoor dat de traanfilm zich niet mooi en gelijkmatig kan verdelen over het oog waardoor er droge plekken ontstaan. Het niet volledig kunnen sluiten van de oogleden door een aangezichtsverlamming kan een oorzaak zijn. Weinig of slecht knipperen zoals bij de ziekte van Parkinson kan een oorzaak zijn van droge ogen. Weinig of slecht knipperen kan ook het geval zijn bij (overmatig) beeldscherm gebruik dat een externe factor is vergeleken met bovengenoemde lichamelijke “interne” oorzaken. Andere externe factoren kunnen zijn het dragen van contactlenzen, gebruik van bepaalde geneesmiddelen, te weinig drinken, lage luchtvochtigheid door bijvoorbeeld de verwarming en/ of airconditioning en een stoffige omgeving. Al deze factoren hebben invloed op het ontwikkelen van klachten bij het droge ogen syndroom.
Klachten
Klachten kunnen bestaan uit geïrriteerde, rode, gevoelige, tranende, jeukende ogen. Het gevoel hebben alsof er een vuiltje of korreltje in de ogen zit. Vermoeide ogen treden met name op tegen de avond. Af en toe wazig zien gedurende de dag of aan het einde van de dag. Klassiek is het verhaal dat men aan het begin van de avond de ogen wil sluiten zodat de ogen rust krijgen; tv kijken of een boek lezen lukt niet meer door het aanhoudende vermoeide en geïrriteerde gevoel door de droge ogen.
Behandeling
De oorzaak van drogen ogen kan meerdere factoren betreffen, zowel intern als extern, zoals hierboven beschreven en benoemd. Dit maakt droge ogen syndroom een chronische oogaandoening waarvan de behandeling niet eenvoudig is omdat de interne oorzaak vaak niet fundamenteel opgelost kan worden. Er bestaat bijvoorbeeld geen medicijn die de traanklier meer tranen laat produceren of de kwaliteit van de traan vervaardiging verbetert.
Er is echter hoop want klachten kunnen verminderd worden door zoveel mogelijk externe factoren die van invloed zijn te vermijden in combinatie met een behandeling die de symptomen kan verlichten en comfort kan bieden. Afhankelijk van de ernst van de droge ogen kan er gebruik gemaakt worden van bijvoorbeeld een enkele simpele kunsttraan of gel, medicinale druppels, zalfjes, ooglidhygiëne, medische bandage contactlenzen en oppervlaktebehandelingen om de klachten zoveel mogelijk te verlichten en draaglijk te maken. Door dit consequent te doen geeft dit genoeg verlichting van de klachten waardoor veel mensen al enorm geholpen worden bij hun dagelijkse bezigheden.
Zie voor meer informatie het droge ogen filmpje op YouTube channel Zita Boonman.
Hoornvliesaandoeningen
Oorzaak en klachten
Het hoornvlies (cornea) is het heldere gedeelte van het oog waar de lichtstralen als eerste het oog binnenkomen en gebroken worden. Het hoornvlies heeft een bolvormige vorm. Het hoort mooi helder en glad te zijn. Het is een soort raam van het oog. Door bovenstaande aandoeningen van blefaritis, droge ogen syndroom en/ of ocular surface syndrome kan het hoornvlies aangedaan worden en betrokken raken bij het ziekteproces. Het hoornvlies kan uitgedroogd raken en zelfs gaan ontsteken waardoor de vorm kan veranderen door onregelmatigheden en littekens ontstaan. Hierdoor kan het zicht minder worden. Er zijn velerlei andere oorzaken die de helderheid van het hoornvlies kunnen aantasten. Zowel aangeboren als verworven aandoeningen kunnen het hoornvlies aantasten. Allereerst is het belangrijk de juiste oorzaak te achterhalen met oogheelkundig onderzoek en eventueel aanvullende onderzoeken. Daarna kan er gericht behandeld worden.
Behandeling
Afhankelijk van de oorzaak zal er een behandeling ingezet worden. Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat contactlenzen een tijdje niet gedragen kunnen worden omdat de ogen rust nodig hebben in combinatie met kunsttranen. In het geval van een ontsteking kunnen antibioticadruppels uitkomst bieden. Zo kan er voor iedere aandoening een specifieke behandeling ingezet worden.